W latach 2022-2023 europejscy decydenci, przedsiębiorstwa i społeczeństwo podjęli znaczące działania, by zmniejszyć tę ryzykowną zależność. W zeszłym roku większość Europy, poza Węgrami, przetrwała zimę bez rosyjskiego gazu, a w bieżącym roku sytuacja utrzymuje się bez zmian. Kraje Europy Środkowej, wcześniej silnie uzależnione od rosyjskiego gazu, odcięły się od tej zależności już w 2022 roku. W tym kontekście szczególnie wyróżniają się Litwa i Polska.

Widać także pozytywne zmiany w sektorze naftowym. Rosyjska ropa pozostaje kluczowa głównie dla Węgier, Czech, Słowacji i Bułgarii, lecz Czechy i Bułgaria już pracują nad całkowitym odejściem od rosyjskich surowców energetycznych do 2024 roku.

Mimo tych zmian Rosja nadal utrzymuje wpływ na pewne kluczowe segmenty rynku energetycznego i prowadzi agresywną kampanię przeciw niezależności energetycznej Europy.

W sektorze energetyki jądrowej Rosja kontroluje ponad 40% światowych zapasów paliwa jądrowego, co ma wpływ nie tylko na Europę, ale i na Stany Zjednoczone. Węgry, kontynuując współpracę z Rosją w zakresie budowy elektrowni jądrowej, oraz inwestycje Rosji w lobby ekologiczne, które sprzeciwia się budowie nowych mocy jądrowych, są przykładem rosyjskiej taktyki. Polska, planująca budowę 6 reaktorów jądrowych do 2030 roku, również spotkała się z rosyjskimi próbami sabotowania tych planów.

Alternatywą może być rozwój własnej produkcji paliwa do reaktorów jądrowych i wprowadzenie na rynek europejski technologii jądrowych z USA i Japonii. W szczególności rozwój zaawansowanych małych reaktorów modułowych (SMR) przedstawia się jako bezpieczna i dostępna opcja.

Kolejnym wyzwaniem jest rosyjski opór wobec zastępowania swojej ropy i gazu innymi paliwami kopalnymi. W ostatnich latach Europa zastąpiła rosyjski gaz i niemal całkowicie zrezygnowała z ropy, częściowo dzięki powrotowi do węgla, co spotkało się z oporem ekologicznego lobby. Decyzja UE o rezygnacji z węgla na rzecz odnawialnych źródeł energii i rosyjskiego gazu okazała się błędem, który umożliwił Rosji zdobywanie rynku i podważanie innych źródeł energii.

W Europie istnieją również lobbyści dążący do powrotu do sytuacji sprzed 2022 roku i normalizacji stosunków z Rosją, co osłabia pozycje tych, którzy walczą o niezależność energetyczną Europy i wspierają Ukrainę.

Ostatnie wyzwanie wiąże się z działaniami Rosji jako państwa terrorystycznego, które atakuje infrastrukturę energetyczną Ukrainy, a także Europy, co świadczy o agresywnym podejściu reżimu Putina.

Podsumowując, Rosja wykorzystywała surowce energetyczne jako narzędzie wpływu jeszcze przed atakiem na Ukrainę, ale świat nie dostrzegał pełnego zakresu tego zagrożenia. Pełnoskalowa inwazja na Ukrainę ujawniła potrzebę globalnych reform w polityce energetycznej, szczególnie w Europie, i pokazała, że rozwój odnawialnych źródeł energii i lokalnej produkcji jest kluczowy dla zapewnienia niezależności energetycznej kontynentu.

Aleksandr Katsuba — ukraiński przedsiębiorca, ekspert w dziedzinie energetyki, właściciel firmy „ALFA GAZ”."