Zdobywanie umiejętności motorycznych, zdolności poznawczych oraz rozwój psychofizyczny dziecka jest w pewien sposób odbiciem jego stanu zdrowia. Dokonanie takiej oceny jest jednak trudne, dlatego wprowadzono różne skale i parametry pozwalające na porównanie tempa rozwoju między poszczególnymi dziećmi, lub całymi grupami. Jakie cechy bierze się pod uwagę przy dokonywaniu takiej oceny?

Masa ciała dziecka – jakie wartości są prawidłowe?

Jednym z podstawowych, a zarazem najistotniejszych kryteriów oceny rozwoju dziecka jest jego masa ciała. Służy ona zarówno do porównania malucha do grupy rówieśniczej, jak i indywidualnej oceny rozwoju fizycznego. Ten parametr analizowany jest jako konkretna wartość, a także w kontekście tempa przyrostu masy ciała w czasie. Jest to szczególnie ważne u niemowląt i małych dzieci.

Prawidłowa masa ciała dla dzieci w konkretnym wieku nie jest dokładną wartością, a przedziałem. Aby sprawdzić, czy wynik mieści się w normie, można skorzystać z kalkulatora wagi dziecka. Masa ciała świadczy o rozwoju dziecka, jego stanie zdrowia oraz odżywienia. Ten parametr powinien być regularnie oceniany. U noworodków pomiaru przyrostu masy ciała powinno się dokonywać co miesiąc, w drugim i trzecim roku życia co kwartał, do siódmego roku życia co 6 miesięcy, a później przynajmniej raz w roku.

Długość ciała i wzrost – o czym świadczą?

Wzrost jest cechą indywidualną, w znacznej mierze uwarunkowaną genetycznie. Jest to także ważny wskaźnik rozwoju dziecka, który powinien podlegać regularnej ocenie. Szczegółowe wyniki można uzyskać, korzystając z kalkulatora wzrostu dziecka. Tak jak w przypadku masy ciała, wzrost jest oceniany na podstawie zakresów uznawanych za normę dla dzieci w konkretnym wieku.

Tempo wzrostu ma bezpośredni związek z ogólnym rozwojem dzieci. Wpływ na ten parametr mają zarówno czynniki biologiczne – stan odżywienia, ogólny stan zdrowia, jak i psychospołeczne. Udowodniono np., że u dzieci wychowujących się w domach dziecka częściej występuje deficyt wzrostu.

Siatki centylowe – co trzeba o nich wiedzieć?

Narzędziem stosowanym do oceny rozwoju fizycznego dzieci są siatki centylowe. Mają postać graficznych wykresów, na których zaznaczono rozkład danej cechy w populacji dzieci w określonym wieku. Siatki centylowe dotyczą np. masy ciała, wzrostu, BMI, obwodu głowy czy ciśnienia tętniczego. Dzięki nim można sprawdzić, jak dziecko wypada na tle swoich rówieśników. 

Zakres uważany za normę jest dość szeroki – mieszczą się w nim wartości zlokalizowane pomiędzy 3 a 97 centylem. Wartości, poza tym przedziałem oznaczają, że mierzony parametr jest niższy lub wyższy niż u 97% dzieci w danej grupie wiekowej.

Siatki centylowe należą do narzędzi stosowanych w badaniach populacyjnych, są też prostym narzędziem, które może służyć do rutynowej oceny rozwoju dziecka. Jednak w niektórych przypadkach konieczne są bardziej szczegółowe badania.

Dowiedz się również czym są siatki centylowe?

Czym jest BMI i czy ma zastosowanie w przypadku dzieci?

O ile sama masa ciała czy wzrost nie są w stanie w pełni opisać tempa rozwoju dziecka, tak wskaźnik BMI jest nieco dokładniejszym narzędziem. Tę wartość można obliczyć, dzieląc masę ciała przez wyrażony w metrach wzrost podniesiony do kwadratu. Wskaźnik wagowo-wzrostowy jest parametrem często stosowanym w badaniach populacyjnych, jednak nie zawsze jest dokładny, gdyż nie można na jego podstawie ocenić np. składu ciała. Dlatego wszelkie nieprawidłowości w tym zakresie powinny być rozpatrywane indywidualnie.

Rozwój motoryczny dziecka – jak powinien przebiegać?

Zdolność poruszania się i nabywanie umiejętności manualnych są niezwykle istotnymi elementami rozwoju dziecka. Są one bardzo ważne, szczególnie w pierwszym roku życia dziecka, kiedy dochodzi do najbardziej dynamicznych postępów. Noworodek ma bardzo ograniczone zdolności poruszania się, natomiast roczne dziecko często podejmuje już próby chodzenia. Do przełomowych momentów w rozwoju motorycznym i manualnym można zaliczyć:

  • Unoszenie głowy, które powinno nastąpić do ukończenia 3 miesiąca życia.

  • Przewracanie się z brzucha na plecy – między trzecim a 6 miesiącem oraz z pleców na brzuch – między 4 a 7 miesiącem.

  • Raczkowanie – między 5 a 13 miesiącem.

  • Samodzielne stanie, które dziecko powinno opanować między 7 a 17 miesiącem.

  • Siedzenie bez podparcia między 4 a 9 miesiącem.

  • Przekładanie przedmiotów z jednej ręki do drugiej – między 4 a 7 miesiącem.

  • Chwyt pęsetkowy między 7 a 10 miesiącem.

  • Samodzielne jedzenie łyżeczką między 12 a 18 miesiącem.

Warto pamiętać, że nieprawidłowym objawem jest zarówno zbyt późne, jak i zbyt wczesne wykształcenie danej umiejętności. Może to świadczyć o problemach z napięciem mięśniowym i opóźnieniem tempa rozwoju. Takie kwestie powinny być omawiane z pediatrą.

Społeczny i emocjonalny rozwój dziecka – jak powinien zachowywać się niemowlak, a jak dwulatek?

Kolejną składową ogólnego rozwoju dziecka jest rozwój społeczny i emocjonalny. Osobowość i skłonność do niektórych zachowań jest cechą indywidualną, natomiast pewne zachowania są uważane za typowe i spodziewane w konkretnych przedziałach wiekowych.

U dzieci do trzeciego miesiąca życia powinien pojawiać się już uśmiech, a między trzecim a szóstym miesiącem pełny śmiech. Prawidłowym objawem jest także lęk separacyjny, który pojawia się między 9 a 24 miesiącem. Dziecko powinno także reagować na inne osoby – odwracanie się w kierunku ludzkiego głosu jest spodziewane między trzecim a szóstym miesiącem życia.

Rozwój mowy – kiedy dziecko powinno umieć się komunikować?

Rozwój zdolności mowy często jest procesem, który niepokoi rodziców.  Dzieci zaczynają mówić w różnym tempie, jednak na określonych etapach rozwoju powinny prezentować konkretne umiejętności. 

Już między 6 a 10 miesiącem życia dziecko powinno powtarzać pierwsze słowa, zwykle mama i tata.  Na tym etapie jest to jeszcze nieświadome naśladowanie dźwięków, nazywanie rodziców ze zrozumieniem następuje zwykle później około 9 do 14 miesiąca życia. Między pierwszym a drugim rokiem życia dziecko powinno umieć wskazać na konkretne części ciała – rączka, nóżka, główka itp.

W początkowej fazie dziecko uczy się melodii języka, zdolność świadomego wypowiadania słów i krótkich jedno lub dwuwyrazowych zdań następuje później, zwykle między pierwszym a drugim rokiem życia. Dziecięca mowa jest też pełna uproszczeń, pomijania liter oraz kreatywnych konstrukcji gramatycznych. Takie eksplorowanie języka, generalizowanie jego zasad i twórcze przekształcanie jest naturalne.

U dzieci często można też zaobserwować, że umiejętność wysławiania się rozwija się wolniej niż percepcja i zdolności poznawcze. Dlatego często nie są one w stanie precyzyjnie się wyrażać. Etap doskonalenia zdolności językowych trwa u dziecka zwykle do około 10 roku życia.

Rozwój dziecka jest procesem, który charakteryzują różne fazy i zmienne tempo. Powinien on być harmonijny, gdyż rozwój niektórych umiejętności jest ze sobą spleciony, a opóźnienia w jednej sferze mogą wpływać też na inne. Rolą rodzica jest nadzorowanie rozwoju dziecka, dostarczanie mu różnych aktywności oraz kontrolowanie poszczególnych parametrów i umiejętności. Wszelkie wątpliwości warto na bieżąco omawiać z pediatrą.

Bibliografia:

  1. Milde K i wsp. Urodzeniowa masa i długość ciała noworodków warszawskich. Pediatric Endocrinology Diabetes and Metabolism 2015;21(3):111-121.

  2. Trusewicz R i wsp. Rozwój ruchowy dziecka z uwzględnieniem założeń koncepcji NDT Bobath. Innowacyjność i tradycja w fizjoterapii. Poznań : Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji i Terapii im. prof. Kazimiery Milanowskiej; 2017: 127-140.

  3. Kułaga Z i wsp. Siatki centylowe dla oceny wzrastania i stanu odżywienia polskich dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia. Standardy Medyczne/Pediatria 2015; 12: 119-135.

  4. Mocarska D i wsp. Niedobory wzrostu wynikające z deprywacji emocjonalnej u podopiecznych domów dziecka. Endokrynologia Pediatryczna 2016; 15(2): 27-32.

  5. Kamińska B, Siebert B. Podstawy rozwoju mowy u dzieci. Forum Medycyny Rodzinnej 2012; 6(5): 236–243.