Inowrocławska ziemia usiana jest grobami, pozostałościami po dawnych, zadbanych cmentarzach. Nad nimi tętni życie współczesnego miasta. Historia inowrocławskich nekropolii sięga końca XIX wieku. Najciekawszym i najbardziej związanym z historią miasta jest cmentarz przy kościele Imienia Najświętszej Maryi Panny. Założony został jeszcze przed wybudowaniem kamiennego kościoła.

Po wybudowaniu na przełomie XII i XIII wieku murowanej bazyliki, zmarłych chowano we wnętrzu i na zewnątrz kościoła. Do dnia dzisiejszego nie zachowała się żadna płyta nagrobna, których niegdyś w „Ruinie” było sporo.

Cmentarz przykościelny położony był na północ od kościoła. Portal zwany „bramą śmierci” - północne wejście do świątyni - otwierany był kiedyś wyłącznie w czasie pogrzebów. Przez niego wynoszono zmarłych z kościoła na cmentarz.

Niektórzy badacze sugerują, że słynne płaskorzeźby „demonów” miały mieć związek z cmentarzem. Umieszczenie ich w północnej, cmentarnej ścianie i zgrupowanie w sąsiedztwie wrót śmierci, miało rzekomo odstraszać szturmujące nocami kościół duchy potępionych. Słabą stroną tej hipotezy jest fakt grzebania zmarłych również we wnętrzu kościoła. Wobec tego, że cmentarz przykościelny był przedłużeniem kościoła wewnętrznego, mur kościoła nie stanowił granicy ideologicznej.

Kościół NMP był kościołem parafialnym dla Inowrocławia i kilkunastu wsi, zatem cmentarz przykościelny musiał mieć niemałe rozmiary. Jest to niewątpliwie najbardziej „zaludniony” cmentarz w Inowrocławiu. Liczba pochowanych na nim zmarłych sięga prawdopodobnie kilkudziesięciu tysięcy. To prawdziwy ewenement - trudno znaleźć w Polsce drugi cmentarz grzebalny czynny w jednym miejscu co najmniej 800 lat! Z lakonicznych wzmianek wynika, że znajdowały się na nim cenne nagrobki, z których większość rozsypała się w XIX wieku, kiedy kościół był nieużywaną ruiną.

Ostateczna likwidacja cmentarza NMP nastąpiła w połowie lat sześćdziesiątych XX wieku, podczas budowy nowego węzła komunikacyjnego. W pobliżu kościoła zachowany został ciąg grobowców, z których jeden należy do zasłużonej dla miasta rodziny Grabskich. Pochowano w nim ekonomistę polskiego działacza gospodarczego i narodowego, Lucjana Grabskiego, współzałożyciela uzdrowiska i parku zdrojowego. Grobowiec Grabskich wieńczy „Pieta”, symbol boleści odczuwanej po stracie bliskiej osoby.

Zniwelowano groby wielu zasłużonych dla miasta obywateli, m.in. założyciela uzdrowiska - dr. Zygmunta Wilkońskiego i drogiego nauczyciela Jana Kasprowicza - dr. Leona Czaplickiego, założyciela publicznej, polskiej wypożyczalni książek w latach zaciętej germanizacji.

Mocno zniwelowany jest także grób-kurhan kryjący szczątki żołnierzy - konfederatów barskich, poległych w bitwie stoczniowej na przedpolach Inowrocławia 19 marca 1769 roku. Była to największa i zwycięska bitwa, jaką stoczyli konfederaci na inowrocławskich Kujawach.

Źródło: Czesław Sikorski, Encyklopedia wiedzy o zabytkach Inowrocławia.